Vị đắng của trà và sự nhạt nhẽo của lòng người

Trong nghệ thuật đối nhân xử thế, có lẽ không có phép ẩn dụ nào tinh tế và chuẩn xác hơn việc mời nhau một chén trà. Chén trà ấy, dù nóng hay nguội, đậm hay nhạt, đều là một phép thử cho sự chân thành. Nội dung chiêm nghiệm trên đã chạm đến một nỗi sợ  hơn cả vị đắng: “Trà không sợ đắng, chỉ sợ người pha chẳng thật lòng.”

Đây là một đạo lý sống sâu xa, vạch trần một sự thật rằng: con người có thể chịu đựng mọi vị đắng tự nhiên của cuộc đời, nhưng lại dễ dàng tổn thương và chạnh lòng trước sự giả tạo trong cách đối đãi. Chúng ta không tìm kiếm sự hào nhoáng, ta khao khát một tấm lòng thật.

Vị đắng tự nhiên và cái lạnh của sự giả tạo

Triết lý này phân định rõ ràng hai khái niệm: “đắng” và “lạnh”.

“Đắng của trà không đáng sợ vì đắng là tự nhiên, là vị gốc của lá.” Vị đắng ấy, dù có làm ta nhăn mặt lúc đầu, nhưng nó là thật. Nó là một phần của sự trưởng thành, của trải nghiệm. Thậm chí, sau vị đắng ấy là “hậu ngọt”, một phần thưởng cho người kiên nhẫn.

Nhưng “cái khiến người ta chạnh lòng lại là sự giả tạo.” Sự giả tạo, sự “giả lả” thường khoác lên mình lớp vỏ “ngọt ngào”. Nó dễ uống, dễ nghe, nhưng bên trong là toan tính. Và khi lớp vỏ ấy tan đi, thứ còn lại không phải vị đắng, mà là “cái lạnh”.

“Trà có thể nguội, nhưng lòng người thì lạnh.” Cái nguội của trà là quy luật vật lý, nhưng cái lạnh của lòng người là sự vô cảm, là sự đổ vỡ của niềm tin. Khi lòng đã lạnh, “hương trà dù thơm mấy cũng chẳng còn vị”. Mối quan hệ đó, dù được tô vẽ hào nhoáng đến đâu, cũng trở nên vô nghĩa, nhạt nhẽo “đến tận tâm”.

Câu chuyện về chén trà “thật” giữa đời “nhạt”

Tôi có một người bạn tên Minh, một lập trình viên tài năng. Cậu ấy dốc hết vốn liếng và tâm huyết để khởi nghiệp. Trong những ngày tháng thành công ban đầu, bàn tiệc của Minh không bao giờ vơi. Những đối tác, những người bạn “hào nhoáng” luôn có mặt, nói những lời “ngọt ngào” về tương lai, và cùng cậu uống những loại rượu đắt tiền.

Rồi dự án thất bại. Minh phá sản. Những bàn tiệc tan. Những lời ngọt ngào biến thành im lặng, hoặc tệ hơn, là những lời trách móc, đòi hỏi. Cậu ấy nói, đó là lúc cậu cảm thấy “cái lạnh” thấu xương, còn đáng sợ hơn cả việc mất tiền.

Trong lúc Minh tuyệt vọng nhất, cậu tìm về thăm người thầy giáo cũ ở quê. Người thầy không nói nhiều về thất bại, cũng không đưa ra những lời khuyên sáo rỗng. Ông chỉ lặng lẽ nhóm bếp, đun một ấm nước sôi sùng sục. Ông dùng loại trà Bắc Thái đơn sơ, “mộc mạc” mà cậu vẫn thường uống khi còn nhỏ.

Người thầy nói: “Thầy không có trà quý, chỉ có tấm lòng. Con uống đi cho ấm.”

Minh kể rằng, đó là chén trà đắng nhất, nhưng cũng ấm áp nhất cuộc đời cậu. Vị đắng của trà là “thật”. Tấm lòng của người thầy là “thật”. Đó là “sự ấm áp khiến ta yên lòng”. Người thầy chính là “người pha trà thật tâm”, không vội vã, chỉ “chờ nước sôi đúng độ” và rót bằng cả sự chân thành. Minh nhận ra điều cậu cần không phải là những bàn tiệc xa hoa, mà là một người “có lòng”, một người có thể cùng cậu “ngồi bên chén trà nguội mà vẫn thấy ấm.”

Hậu ngọt của lòng thành và vị nhạt của sự giả dối

Câu chuyện của Minh chứng minh rằng, giá trị của một mối quan hệ không nằm ở sự phô trương. “Một chén trà ngon không cần lá quý, chỉ cần tâm pha đủ tĩnh. Một mối quan hệ tốt không cần phô trương, chỉ cần lòng người đủ thật.”

Sự thật, dù có mộc mạc hay “đắng” như trà quê, nhưng nó mang lại sự tin cậy. Nó có “hậu ngọt” của sự bền vững. Còn sự giả tạo, dù có “ngọt ngào” như mật rót vào tai, cuối cùng cũng chỉ là “vị nhạt đến tận tâm”. Nó để lại một sự trống rỗng, một nỗi hoài nghi về giá trị của con người.

Như thơ Lục Bát đã đúc kết về sự lựa chọn trong đối đãi:

Thà rằng nếm đắng trà xanh,
Còn hơn mật ngọt mà thành người dưng.

“Người dưng” ở đây chính là kết quả của những mối quan hệ “giả lả”, “toan tính”. Dù ngồi cùng bàn, dù uống cùng một chén trà, nhưng tâm không ở đó, lòng đã lạnh, thì vẫn mãi là người dưng.

Chung quy lại . . .

Chúng ta thường lãng phí thời gian đi tìm những điều hào nhoáng, những người nói hay, những cảm giác nhất thời. Nhưng rồi sau tất cả, điều ta thực sự cần chỉ là một tấm lòng “thật”.

Một người dám nói thật, dám sống thật, và dám ở lại bên ta khi chén trà đã nguội. Người đó, cũng như người pha trà thật tâm, hiểu rằng giá trị lớn nhất “đều cần thời gian và sự chăm chút”.

Đời người, sợ nhất không phải là nếm vị đắng của thất bại hay khó khăn. Sợ nhất là khi ta đưa một chén trà nóng hổi bằng cả tấm lòng, mà nhận lại chỉ là một sự hờ hững, giả tạo. Bởi trà đắng rồi sẽ ngọt, còn lòng người đã nhạt, thì vĩnh viễn không còn tìm thấy vị.