Tình yêu chân thực là tự do

“Yêu là tự do — tự do khỏi sợ hãi, khỏi lệ thuộc.”
(Jiddu Krishnamurti)

Trong bản giao hưởng vĩ đại của cảm xúc con người, tình yêu thường được miêu tả như một bản nhạc kịch tính nhất: có đam mê, có hờn giận, có chiếm hữu, có hy sinh, và cả một nỗi sợ hãi mơ hồ về sự mất mát. Chúng ta quen với hình ảnh “hai nửa” tìm thấy nhau để trở nên “trọn vẹn”, quen với câu nói “không thể sống thiếu nhau”. Nhưng J. Krishnamurti, một trong những triết gia có tư tưởng mang tính cách mạng nhất, đã giội một gáo nước lạnh vào sự lãng mạn ấy bằng một định nghĩa trần trụi: “Yêu là tự do.”

Đây không phải là sự tự do để làm bất cứ điều gì ta muốn, mà là một sự tự do nội tại sâu sắc: “tự do khỏi sợ hãi” và “tự do khỏi lệ thuộc”. Triết lý này không tô hồng tình yêu; nó bóc trần tất cả những gì không phải là tình yêu, để lộ ra bản chất thuần khiết nhất của nó.

1. “Tự do khỏi lệ thuộc” – Yêu thương không phải là nhu cầu

Hầu hết chúng ta bắt đầu một mối quan hệ vì một “nhu cầu”: nhu cầu được quan tâm, nhu cầu được lấp đầy khoảng trống cô đơn, nhu cầu về an toàn tài chính, hay nhu cầu có một người để nương tựa. Chúng ta gọi đó là tình yêu. Nhưng Krishnamurti gọi đó là “lệ thuộc”.

Khi bạn lệ thuộc vào một người khác để có được hạnh phúc, bạn đã biến họ thành “nguồn” cung cấp, thành “cái nạng” tâm lý của mình. Và bất cứ ai phải phụ thuộc vào một cái nạng, đều sống trong nỗi lo ngay ngáy sợ rằng cái nạng đó sẽ gãy. Sự lệ thuộc này sinh ra chiếm hữu. “Bởi vì tôi cần anh để hạnh phúc, nên anh không được phép rời xa tôi.”

Sợ hãi bám víu
Tưởng tình yêu, hóa ngục tù
Hai người mỏi mệt.

Tình yêu đích thực, theo Krishnamurti, không phải là hai con người “trống rỗng” tìm đến nhau để lấp đầy. Đó là hai con người “đủ đầy” từ bên trong, chia sẻ sự đủ đầy đó với nhau. Họ ở bên nhau không phải vì họ cần nhau để tồn tại, mà vì họ chọn ở bên nhau. Khi bạn không lệ thuộc, bạn cho phép người kia được là chính họ, bạn không bắt họ phải chịu trách nhiệm cho hạnh phúc của mình.

Tưởng yêu là phải dựa nhau
Ngờ đâu lệ thuộc gieo sầu đớn đau
Người nương tựa, kẻ nương theo
Cả hai đều ngã, vực sâu đợi chờ.

2. “Tự do khỏi sợ hãi” – Nơi nào có ghen tuông, nơi đó không có tình yêu

Đây là phần khó chấp nhận nhất trong triết lý của Krishnamurti. Xã hội thường lãng mạn hóa sự ghen tuông, coi nó là “gia vị”, là bằng chứng của tình yêu. Chúng ta nói: “Có yêu thì mới có ghen.”

Nhưng Krishnamurti thẳng thắn chỉ ra: Ghen tuông không phải là tình yêu. Ghen tuông là “sợ hãi” – sợ mất mát, sợ mình không đủ tốt, sợ bị so sánh, sợ bị bỏ rơi. Mà ở đâu có sợ hãi, ở đó không thể có tình yêu.

Sợ hãi và tình yêu là hai trạng thái hoàn toàn đối nghịch. Sợ hãi là sự co cụm của “cái tôi”, là sự lo lắng cho bản thân mình (“Tôi sẽ ra sao nếu họ rời đi?”). Còn tình yêu là sự nở bung, là sự quan tâm đến hạnh phúc của người khác mà không màng đến “cái tôi”.

Khi bạn yêu mà không sợ hãi, bạn sẽ không tìm cách kiểm soát đối phương. Bạn không cần đọc trộm tin nhắn, không cần tra hỏi họ đi đâu, làm gì. Bạn tin tưởng, không phải vì bạn ngây thơ, mà vì tình yêu của bạn không được xây dựng trên sự chiếm hữu.

Yêu là muốn nắm thật chặt
Sợ người thay đổi, sợ người rời xa
Tình yêu hay xiềng xích ta?
Tự do đã mất, tình đà phôi pha.

Ví dụ hai cặp đôi, hai định nghĩa về “yêu”

Ví dụ 1 (Lệ thuộc và Sợ hãi): An và Bình yêu nhau. An cảm thấy trống rỗng nếu không có Bình. An liên tục kiểm tra điện thoại của Bình vì “sợ mất”. Khi Bình nói muốn đi du học một năm, An khóc lóc và nói: “Nếu anh yêu em, anh sẽ không đi.” An đang nhân danh tình yêu, nhưng thực chất là đang dùng sự lệ thuộc và sợ hãi của mình để trói buộc Bình. Đây là một nhà tù tinh thần.

Ví dụ 2 (Tình yêu là Tự do): Minh và Lan yêu nhau. Cả hai đều có cuộc sống riêng, sự nghiệp riêng, bạn bè riêng. Khi Lan nhận được học bổng du học một năm, Minh là người đầu tiên chúc mừng cô. Anh nói: “Hãy đi và sống trọn vẹn với cơ hội đó.” Anh sẽ nhớ cô, nhưng anh không sợ hãi. Hạnh phúc của anh không “lệ thuộc” vào sự hiện diện của cô. Tình yêu của anh đủ lớn để mong cô được tự do phát triển, ngay cả khi điều đó đồng nghĩa với sự xa cách tạm thời.

Minh không “sở hữu” Lan. Anh yêu cô ấy.

Tình yêu là trạng thái “nhìn thấy”, không phải “mong cầu”

Vậy nếu tình yêu không phải là lệ thuộc, không phải là sợ hãi, không phải là ghen tuông hay chiếm hữu, thì nó là gì?

Krishnamurti định nghĩa, tình yêu là một trạng thái “chú ý” (attention) hoàn toàn, là khả năng “nhìn” một người mà không có bất kỳ hình ảnh, định kiến, hay mong cầu nào.

Hãy nghĩ về cách bạn ngắm một bông hoa đẹp. Bạn chỉ đơn giản là ngắm nhìn nó. Bạn không đòi hỏi bông hoa phải thuộc về bạn, không bắt nó phải nở rực rỡ mãi mãi, không ghen tị nếu người khác cũng ngắm nó. Bạn chỉ đơn thuần trân trọng vẻ đẹp của nó trong khoảnh khắc đó. Đó là tình yêu không có “cái tôi”.

Yêu một người cũng vậy. Đó là khi bạn nhìn thấy họ như họ vốn là, chứ không phải như bạn muốn họ trở thành.

Gió lay cành trúc
Lòng ta tĩnh, ngắm hoa rơi
Yêu là chỉ “nhìn”.

Chung quy lại

Con đường mà Krishnamurti vạch ra là một thách thức vô cùng lớn. Nó đòi hỏi sự dũng cảm để đối diện với chính sự cô đơn, sự sợ hãi, và cái “tôi” đầy tham lam của mình. Nó đòi hỏi chúng ta phải “tự do” trước, phải “đủ đầy” trước, rồi mới có thể yêu một cách chân thực.

Đây không phải là một tình yêu dễ dãi, nó là kết quả của một quá trình tự quan sát, tự hiểu mình sâu sắc. Hầu hết chúng ta có thể không bao giờ đạt đến trạng thái lý tưởng đó, nhưng hiểu về nó cho ta một kim chỉ nam. Để mỗi khi ta nhân danh tình yêu mà ghen tuông, kiểm soát hay lệ thuộc, ta có thể dừng lại và tự hỏi: Đây là tình yêu, hay chỉ là nỗi sợ hãi đang ngụy trang?

Hai người tự do
Cùng nhau đi chung một lối
Không hề níu tay.

Bởi rốt cuộc, tình yêu chân chính không trói buộc hai người vào nhau. Nó ban cho cả hai đôi cánh, để họ có thể tự do bay lượn, nhưng vẫn luôn chọn quay về bên cạnh nhau.